Obce miasto... a potem...

Jest to wydany pięknie doktorat Gregora Thuma. Jak widzicie mam szczęście mieć oryginał i bardziej niż świetny polski przekład Małgorzaty Słabickiej. Gregor Thum jest historykiem i slawistą, urodził się w Monachium, a studiował w Berlinie i Moskwie; pracował na Viadrinie we Frankfurcie nad Odrą, a teraz - niestety dla nas - wykłada historię w Stanach. Że też nie poszłam na wielką galę do Ratusza, gdy przedstawiał swoją książkę! Jedna z tych rzeczy, nad którymi lepiej nie myśleć, tylko zacisnąć zęby i już tak nie robić.

Czyta się jak powieść, a opowiada ona o zaniedbanym przez historyków, niezwykle dramatycznym momencie przejęcia miasta przez polską administrację w 1945. Niby się te rzeczy jakoś wie, nawet częściowo z czyichś opowiadań, niemniej pokazano mi teraz "kawą na ławę" pewne sprawy, których mogłam się tylko domyślać lub sobie wyobrażać. Tu mi je dano jako fakty i nie można już od nich uciec, że może jednak nie, że a nuż było lepiej... Mnóstwo fotografii i relacji świadków sprawia, że czyta się z zaangażowaniem i jednym tchem, ale też z tego samego powodu jest to lektura trudna, momentami bardzo. A Autor cudownie wybrnął z nieuniknionej niby emocjonalności. Zastąpił ją głębokim, płynącym m. in. z wiedzy, zrozumieniem. Wykonał ogromną i wspaniałą pracę; gdy to czytam, widzę nieomal ogrom fiszek, sieć mocno przemyślanych przez Autora połączeń faktów, ilość "tagów", jaką opatruje każde zdarzenie. Jest wielki. No i jeszcze jeden z niego polonofil do naszej kolekcji (Davis, Bidwell...). Co nowego sobie tam znalazłam? O okropnym wysiedleniu Niemców, w zimie, pożarze, na piechotę itd. (teraz nie chcę o tym pisać) wiedzą chyba wszyscy. O wspólnym zajmowaniu jednego mieszkania przez jakiś czas trudno nie wiedzieć, gdy zdarzyło się to np. sąsiadom (łzy przy rozstaniu i długa oraz cenzurowana korespondencja po wojnie), a w ogródku ma się bardzo nieoficjalny grób sąsiada-Niemca. Ale że np. wszystkie te przedmioty, które teraz kupujemy po giełdach staroci, zmieniały wiele razy właścicieli tuż po wojnie - były potrzebne do przeżycia - garnki, pościel, talerze - wiele razy szabrowane, kradzione sobie nawzajem, przekazywano informacje o tym, co w którym rozwalonym domu można jeszcze znaleźć... Jakby ktoś porządnie zamieszał w wielkim rondlu z ruinami i przedmiotami ich byłych mieszkańców. Tak więc to nie jest tak, że wszystko na Allegro jest "znalezione u babci na strychu", znaczy się zawsze tam było i już jest niepotrzebne, to może sobie kupisz, bo robię na strychu porządek. Nie nie nie. Może to ratowało kogoś od głodu czy śmierci z wyziębienia, a na strych babci trafiło po wielu przejściach. Pomyślmy o tym nabywając wrocławskie, poniemieckie przedmioty (też takie mam).
Inne spostrzeżenia rozparceluję po innych postach, bo sporo tego i na pewno książka Thuma będzie niejednokrotną tu inspiracją.

Morał ogólny z niej jest taki: dla przesiedleńców ze Wschodu i centralnej Polski było to kompletnie obce, nieprzyjazne, okropne i wrogie miasto i dopiero ich wnuki (w tym pisząca te słowa!) zaczęły się z nim utożsamiać, czuć się połączoną tym miejscem społecznością (patrz: pojęcie Heimat, np. tu), a nawet czuć się kontynuatorami dawnego, przedwojennego Wrocławia, który przestał istnieć. Choć formalnie - genetycznie? czy to ma znaczenie? - oczywiście nimi nie są.

Wczesne dzieciństwo w poniemieckim domku. Potem przeprowadziliśmy się gdzie indziej. Ale nic z tamtego miejsca nie pamiętam, więc to nie dlatego...:) Dziadek i Babcia -maniakalni Lwowiacy.

Genetycznych wyborów nie dokonujemy, natomiast te umysłowe tak. (To już oczywiście nie morał książki, tylko mje wymysły.) Jest faktem, że mnóstwo wnuków przesiedleńców, a często i ich rodzice, wybrało w pełni świadomie Breslau - ten przedwojenny - za swoją jakby ojczyznę. Ta ojczyzna nie istnieje. Istnieją jej odpryski. Jest to dość fascynujące zjawisko i dla mnie niezrozumiałe, a bardzo chciałabym zajarzyć, o co tu chodzi i czemu tak się stało. Czy jest na sali jakiś psycholog (psychiatra;-)?



Zastanawiałam się, czy w opuszczonym przez babcie i dziadków Lwowie też tak mają, czy chlipią nad czymś, co jest "polskie". Historyczna sytuacja Lwowa i inna obecność tam Polaków niż Niemców w Breslau wskazywałaby na to, że raczej jakby nie. Mam też kilkoro znajomych z dzisiejszego Lwowa (Lviva, nie jesteśmy do tego przyzwyczajeni!) i oni też nidgy o niczym podobnym nie wspominali. Aż tu nagle na blogu przyszywanej super-lwowianki, który zresztą mam w zakładkach, znalazłam takie słowa:

"Najbardziej jednak spodobała się nam wszystkim obrazowa metafora, której użył profesor* prównując tamten i współczesny Lwów. Zwrócił uwagę na to, że w czasie drugiej wojny światowej Lwów stracił około 80% ludności, a po wojnie został zasiedlony Ukraińcami z podlwowskich wsi i Rosjanami. I zmienił się diametralnie. Choć architektura pozostała ta sama - to tak jakby na scenie pozostawiono dekoracje, ale weszłą inna trupa aktorów, i zaczęła grać inną sztukę. Ale - rzecz przedziwna - po pewnym czasie ci nowi aktorzy zaczęli się czuć jak u siebie, jakby mieszkali tu od zawsze... i zaczęli grać tę starą sztukę! Jakby nic się po drodze nie wydarzyło."

*prof. Jarosław Hrycak z Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie

W ogóle polecam cały cykl opisujący powstawanie filmu o Lwowie, który Autorka bloga współtworzy. Życzę miłego tygodnia:)